Vyama vya Ushirika vya Akiba na Mikopo (SACCOS) nchini Tanzania vimekuwa vikipata umaarufu kwa kasi katika miongo miwili iliyopita, huku wengi wakivitumia kama njia za uwekezaji.
Kwa ufupi, SACCOS inaundwa wakati kundi la watu wenye maslahi ya pamoja wanapokusanyika ili kuunda chama chao cha mikopo.
Kikundi kinatakiwa kusajili umoja huo katika Tume ya Vyama vya Ushirika chini ya wizara ya Viwanda na Biashara.
Kwa SACCOS isiyo na amana kutoka kwa wanachama wake, pamoja na mambo mengine chama kinatakiwa kuwa na wanachama wasiopungua 10 ambapo Afisa Ushirika huitisha mkutano na wanachama wanaopendekezwa. Mchakato wa usajili huchukua takriban miezi miwili.
Endapo SACCOS inakusudia kuchukua amana, italazimika kupata leseni kutoka kwa Tume ya Udhibiti wa Vyama vya Ushirika (TCDC) ambayo imepewa jukumu la kutoa leseni na kudhibiti uendeshaji wa SACCOS za Kuweka Amana (DTS).
Kwa miaka mingi, SACCOS ndogo pia zimetokana na mtindo huu, na wanachama wanatumia malimbikizo ya fedha kuwekeza kwa muda mfupi na mrefu.
Kuanzia SACCOS kubwa kama vile TANESCO, Polisi, TRA hadi SACCOS ndogo za Boda Boda, uwekezaji katika majengo umewezekana kwa wanachama wengi wa kipato cha chini, kuanzisha viwanja vya biashara nchini kote kama miradi ya kuzalisha mapato.
Athari za Covid 19
Cha kusikitisha ni kwamba data kutoka TCDC inaonyesha kushuka kwa kiasi kikubwa cha akiba ya wanachama tangu kuanza kwa janga la Covid-19.
Idadi ya SACCOS ilishuka kwa 638 katika robo ya tatu ya mwaka 2020. Hii ni baada ya kushindwa kutimiza matakwa ya sheria ya mikopo midogo midogo ya kujisajili na Benki Kuu ya Tanzania (BoT).
Kwa mujibu wa ripoti mpya ya BoT, idadi ya SACCOS ilipungua hadi 2,541 katika robo ya mwezi Septemba 2021 ikilinganishwa na 3,129 katika kipindi kama hicho mwaka 2020.
Hii ni kwa mujibu wa ripoti ya Benki Kuu ya Tanzania (BoT) ya Ufanisi wa Uchumi wa Kanda ya Robo inayoishia Septemba 2021.
‘Hii ilihusishwa kwa kiasi kikubwa na zoezi linaloendelea la utoaji leseni za kusajili SACCOS kwa mujibu wa Sheria ya Huduma Ndogo za Fedha ya mwaka 2018, ambapo baadhi ya SACCOS hazikuwa na sifa za mtaji na mahitaji mengine ya leseni,’ Benki Kuu ilisema.
Kulingana na ripoti hiyo, idadi ya wanachama wa SACCOS, thamani ya hisa na mikopo iliyotolewa ilipungua huku amana na akiba zikiongezeka ikilinganishwa na kipindi kama hicho cha 2020.
Idadi ya wanachama ilishuka kutoka 596,974 mwaka 2020 hadi 520,819 huku mikopo ambayo haikulipwa iliongezeka kutoka Sh 422.7 bilioni hadi Sh436.4 bilioni.
Katika kipindi hicho, thamani ya hisa ilifikia Sh 64.7 bilioni ikilinganishwa na Sh 61.8 bilioni wakati katika robo ya Septemba 2020, mikopo iliyotolewa ilifikia Sh897.3 bilioni ikilinganishwa na Sh772.2 bilioni.
Akiba ilifikia Sh 191.5 bilioni katika mwezi wa Septemba 2020 ikilinganishwa na Sh 194.1 bilioni Septemba 2021 huku amana zilifikia Sh 42.5 bilioni ikilinganishwa na Sh46.5 bilioni katika kipindi hicho.
Kanuni za Vyama vya Ushirika wa Akiba na Mikopo za mwaka 2019, baadhi hazikukidhi vigezo kutokana na mtaji au mahitaji ya leseni ambayo inaitaka SACCOS yenye leseni ya Kundi A itaanza kufanya kazi na kudumisha wakati wote mtaji wa msingi wa Sh10 milioni wakati SACCOS yenye leseni ya Kundi B inatakiwa kufanya kazi na kudumisha wakati wote mtaji wa msingi wa Sh200 milioni.
Hii inaaminika kuwa imesababishwa na upotezaji mkubwa wa kazi uliotokea nchini kute kutokana na janga la Covid-19.
Kwa Nini Ujiunge na Saccos?
Zinakujengea Nidhamu ya Kuweka Akiba ya Mara kwa Mara
Unapokuwa mwanachama wa SACCOS, unalazimika kuweka akiba ya mara kwa mara, na hii inakusaidia kujenga na kukuza nidhamu ya kuweka akiba ya mara kwa mara.
Kutoa sehemu ya pesa zako kwenye SACCOS kumefanywa kuwa vigumu. Hii inahakikisha usalama wa mfuko wa dharura kuwa imara.
Mara tu unapoanza kuweka akiba, huwezi huwezi kuitoa. Unaweza tu kuchukua mkopo au kusitisha uanachama wako, pindi ambapo utahitaji kuchukua akiba yako.
Baadhi ya SACCOS pia zina kiwango cha chini cha akiba cha kila mwezi ambacho kinalenga kuwasaidia wanachama kuendana na malengo yao ya kuweka akiba.
Gawio
SACCOS zimepata sifa nzuri ya kuhakikisha wanalipa Gawio kila mara kwa wanachama dhidi ya akiba za wanachama wake.
Licha ya changamoto za kiuchumi zilizoshuhudiwa hata wa Covid 19 Saccos nyingi zilitangaza faida kubwa za mwaka kwa wanachama.
Mkopo wa Dharura
Katika siku hizo umekaukiwa na hela, SACCOS inaweza kutoa mikopo ya dharura inayohitajika kwa wanachama kwa wakati.
Kwa mfano, baadhi ya SACCO zina masharti maalum ya mkopo wa dharura ya ada ya shule ambayo yanaweza kushughulikiwa na kutolewa kwa mwanachama anayehitaji ndani ya saa 24.
Huku riba ya urejeshaji ikiwa kati ya 1% na 1.5% kwa mwezi katika marejesho, muda wa mkopo unaweza kuongezwa hadi miezi 72 katika baadhi ya SACCO nchini Tanzania.
Baadhi ya mambo ya kuzingatia kabla ya kujiunga na SACCO yameangaziwa kwa kina hapa.
Sehemu kubwa ya mikopo ya SACCO kwa kawaida hudhaminiwa na akiba ya wanachama.
Hivi ndivyo SACCO nyingi huishia kutoa mikopo hadi mara tatu ya akiba ya mwanachama. Kwa mfano, ikiwa akiba yako kwa mwaka ilifikia TSh 250,000, unaweza kupata mkopo wa TSh 750,000. Kumbuka kuwa mdhamini anahitajika ili kushughulikia mkopo.
Ikiwa unapata kipato, na unafikiria ni wapi pazuri zaidi unaweza kuweka akiba na kukuza pesa hizo, SACCO ni moja wapo ya chaguzi unazoweza kuzingatia.
